Vietnamese-HOWTO:LaTeX NGUYEN-DAI Quy, DaiQuy.Nguyen@ulg.ac.be 10 JAN 1999 H­íng dÉn sö dông tiÕng ViÖt trong LaTeX ______________________________________________________________________ Muc Luc 1. Cã thÓ dïng tiÕng ViÖt víi LaTeX ? 2. C¸c phiªn b¶n TeX/LaTeX nµo cã thÓ dïng tiÕng ViÖt ? 3. C¸c bé font nµo lµ cÇn thiÕt ®Ó ch¹y trªn teTeX ? 3.1 Font ch÷ TCVN-5712 3.2 Font ch÷ VISCII 4. Lµm thÕ nµo ®Ó t¶i xuèng, cµi ®Æt vµ sö dông bé font TCVN ? 4.1 T¶i xuèng (download) 4.2 ChuyÓn tõ TrueType font sang d¹ng Meta Font 4.3 Cµi ®Æt 4.4 Sö dông trong LaTeX 5. Gãp ý, lçi vµ bæ sung ______________________________________________________________________ 1. Cã thÓ dïng tiÕng ViÖt víi LaTeX ? V©ng, b¹n cã thÓ dïng tiÕng ViÖt trong TeX/LaTeX nh­ c¸c ng«n ng÷ kh¸c. Tµi liÖu mµ b¹n ®ang ®äc ®©y ®­îc viÕt ra nh»m môc ®Ých cho b¹n nh÷ng gîi ý vµ nh÷ng h­íng dÉn s¬ khëi ®Ó b¹n cã thÓ sö dông tiÕng ViÖt víi c¸c bé m· kh¸c nhau víi LaTeX. 2. C¸c phiªn b¶n TeX/LaTeX nµo cã thÓ dïng tiÕng ViÖt ? VÒ nguyªn t¾c b¹n cã thÓ dïng tiÕng ViÖt trªn tÊt c¶ c¸c phiªn b¶n cña TeX/LaTeX trªn c¸c hÖ ®iÒu hµnh kh¸c nhau. VÊn ®Ò ®Æt ra lóc ®ã lµ viÖc chuyÓn ®æi c¸c bé font cho t­¬ng thÝch víi c¸c hÖ ®iÒu hµnh ®ã. HiÖn t¹i t¸c gi¶ ®· thö nghiÖm thµnh c«ng c¸c bé font ViÖt nam trªn c¸c phiªn b¶n sau ®©y : . MikTeX v1.11 Windows9x/NT. §©y lµ hÖ ch­¬ng tr×nh kh¸ m¹nh cho Windows 9x/NT cña t¸c gi¶ Christian Schenk (cschenk@snafu.de). Xin xem MikTeX Homepage ®Ó biÕt thªm chi tiÕt. . teTeX v0.9 Linux. §©y lµ phiªn b¶n ®­îc cung cÊp cïng víi RedHat-5.2. Tuy nhiªn t¸c gi¶ ch­a cã ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ thö nghiÖm trªn c¸c phiªn b¶n TeX/LaTeX kh¸c nh­ Unix TeX (trªn Unix), NTeX (trªn Linux) hoÆc c¸c phiªn b¶n dµnh cho Macintosh. C¸c kinh nghiÖm cña ng­êi sö dông c¸c ch­¬ng tr×nh nµy sÏ lµ nh÷ng bæ sung quÝ b¸u cho tµi liÖu nµy. 3. C¸c bé font nµo lµ cÇn thiÕt ®Ó ch¹y trªn teTeX ? Mét vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n ®Æt ra cho ng­êi sö dông tiÕng ViÖt trong hÇu hÕt c¸c øng dông (Windows, Unix/Linux, DOS, Mac...) lµ dïng bé m· nµo ? Mét c©u hái kh«ng dÔ dµng g× ®Ó t×m ra c©u tr¶ lêi. Phô thuéc vµo thãi quen cña ng­êi sö dông. Mét sè ng­êi thÝch dïng bé m· nµy, sè kh¸c th× thÝch bé m· kh¸c. ThËt ra sö dông bé m· nµo kh«ng quan träng, mµ quan träng lµ sö dông nh­ thÕ nµo ? Cã thÓ tãm t¾t s¬ bé c¸c bé m· tiÕng ViÖt hiÖn cã trong vµ ngoµi n­íc nh­ sau : . Lo¹i font 1 byte nh­ TCVN3-5712, VISCII, VIETWARE_F... . Lo¹i font 2 byte nh­ VNI-WIN, BK tpHCM2, VIETWARE_X... . Lo¹i font tæ hîp nh­ Microsoft CP 1258, IBM CP 01129... Theo t¸c gi¶ cña VietKey : Nh­îc ®iÓm cña lo¹i font 2-byte lµ chÊt l­îng ch÷ kh«ng thËt ®Ñp vµ h¬n n÷a kh«ng cho phÐp t¹o font Bitmap. Lo¹i font nµy, do c¸c nh­îc ®iÓm trªn, kh«ng ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong tµi liÖu nµy. Lo¹i font tæ hîp còng cã c¶ ký tù ®­îc t¹o font 2-byte nªn còng kh«ng n»m trong khu«n khæ cña tµi liÖu nµy. Tµi liÖu nµy ®Ò cËp chñ yÕu ®Õn lo¹i font 1-byte. Do kh«ng thÓ cïng mét lóc cã thÓ lµm viÖc víi tÊt c¶ c¸c bé font (do h¹n chÕ vÒ thoi gian vµ ®iÒu kiÖn m¸y mãc), t¸c gi¶ ®· chän hai font tiªu biÓu trong nhãm nµy lµ TCVN vµ VISCII. Tuy nhiªn theo c¸ch thøc nµy th× tÊt c¶ c¸c lo¹i font lo¹i 1-byte cã thÓ chuyÓn ®æi tõ d¹ng TrueType sang Meta Font ®Ó dïng ®­îc trong LaTeX. 3.1. Font ch÷ TCVN-5712 §©y lµ bé font ch÷ ®· ®­îc c«ng nhËn chÝnh thøc ®Ó sö dông t¹i ViÖt nam. Bé font ®­îc thiÕt kÕ chñ yÕu ë d¹ng TrueType dïng cho c¸c øng dông trªn Windows. Trªn Internet bé font nµy ®­îc t¶i xuèng miÔn phÝ tõ : hoÆc kÌm theo ch­¬ng tr×nh gâ VietKey trong Windows 3.x/9x/NT. PhÇn tiÕp theo ®©y sÏ tr×nh bµy chi tiÕt lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ cµi ®Æt vµ sö dông bé font TCVN víi LaTeX trªn c¶ Windows9x/NT vµ Linux. 3.2. Font ch÷ VISCII §©y lµ s¶n phÈm cña Trichlor Organization . Bé font nµy ®­îc thiÕt kÕ cho hÇu hÕt c¸c hÖ ®iÒu hµnh : Windows, DOS, Unix/X-Windows vµ Macintosh. ViÖc cµi ®Æt bé font nµy rÊt ®¬n gi¶n v× tÊt c¶ ®· ®­îc thiÕt kÕ s½n. C¸c b¹n cã thÓ t×m thÊy bé font Computer Modern Roman (vncmr-2.2 15/7/1996) cïng víi h­íng dÉn cµi ®Æt t¹i c¸c server CTAN:/language/vietnamese/vncmr/. T¸c gi¶ lµ Werner Lemberg (a7621gac@awiuni11.bitnet) NÕu c¸c b¹n thÝch dïng TTF h¬n lµ CMR th× cã thÓ t¶i xuèng bé font VISCII ®· ®­îc chuyÓn tõ TTF sang bëi t¸c gi¶ T« Thanh B×nh . 4. Lµm thÕ nµo ®Ó t¶i xuèng, cµi ®Æt vµ sö dông bé font TCVN ? 4.1. T¶i xuèng (download) C¸c bé font TCVN cã thÓ ®­îc t¶i xuèng tõ c¸c server CTAN:/language/vietnamese/tcvn/ HoÆc cã thÓ ®­îc t¶i xuèng tõ mét trong c¸c ®Þa chØ sau ®©y: . . 4.2. ChuyÓn tõ TrueType font sang d¹ng Meta Font B»ng c«ng cô ttf2mf t¸c gi¶ ®· chuyÓn c¸c font TCVN tõ d¹ng TrueType sang d¹ng Meta Font (vn*.mf). Tõ c¸c file nµy c¸c ch­¬ng tr×nh cña TeX sÏ t¹o ra c¸c file TeX font metrics (vn*.tfm). TÊt c¶ c¸c file cña c¶ hai d¹ng nµy cïng víi c¸c file ®Þnh nghÜa font vµ style ®­îc nÐn trong file tcvn-tex.tar.gz. 4.3. Cµi ®Æt Tõ c¸cfile t¶i xuèng, c¸c b¹n sö dông dßng lÖnh sau ®Ó gì nÐn c¸c file $ gunzip tcvn-tex.tar.gz $ tar xvf tcvn-tex.tar C¸c b¹n sÏ thu ®­îc c¸c th­ môc sau: . doc: chøa c¸c file h­íng dÉn vµ vÝ dô. . texinput: chøa c¸c file ®Þnh nghÜa font vµ style cho TeX. (*.fd, *.sty) . source : chøa c¸c file nguån cña Meta Font (vn*.mf) . tfm : chøa c¸c file TeX font metrics (vn*.tfm) ViÖc cµi ®Æt thËt ra chØ ®¬n gi¶n lµ copy c¸c file trªn vµo nh÷ng th­ môc thÝch hîp cña tex mµ b¹n ®ang sö dông. Gi¶ sö r»ng b¹n ®· cµi ®Æt c¸c phiªn b¶n TeX/LaTeX nh­ sau : . §èi víi MikTeX:C:\texmf\ vµ C:\localtexmf\. Bé font sÏ ®­îc cµi ®Æt vµo th­ môc C:\localtexmf\. . §èi víi teTeX:/usr/share/texmf/ Víi qui ­íc r»ng th­ môc cµi ®Æt bé font tiÕng ViÖt lµ tcvn, sau ®©y lµ c¸c b­íc cÇn thiÕt ®Ó cµi ®Æt: . Copy c¸c file trong th­ muc texinput vµo th­ môc tcvn. MikTeX: C:\localtexmf\tex\latex\tcvn\ teTeX: /usr/share/texmf/tex/latex/tcvn/ . Copy c¸c file trong th­ môc source vµo th­ môc c¸c file nguån cña Meta Font vÝ dô nh­: MikTeX:C:\localtexmf\fonts\source\tcvn\ teTeX:/usr/share/texmf/fonts/source/tcvn/ . §èi víi c¸c font tfm th«ng th­êng th× kh«ng cÇn cµi ®Æt v× khi b¹n biªn dÞch file nguån TeX sÏ tù ®éng t¹o ra c¸c file nµy. Tuy nhiªn trong tr­êng hîp phiªn b¶n cña b¹n kh«ng cã kh¶ n¨ng ®ã b¹n cã thÓ cµi ®Æt nh­ sau: MikTeX:C:\localtexmf\fonts\tfm\tcvn\ teTeX:/usr/share/texmf/fonts/tfm/tcvn/ TiÕp ®Õn, ®èi víi teTeX b¹n ph¶i thªm mét dßng sau vµo trong file /usr/share/texmf/fontname/special.map : vn tcvn vn B­íc cuèi cïng lµ cËp nhËt b»ng c¬ së d÷ liÖu võa míi ®­îc thªm vµo. Víi teTeX c¸c b¹n dïng : $ texhash Víi MikTeX b¹n chän [Programs]- [MikTeX]- [Maintenance]- [Refresh Filename Database] hoÆc tõ cöa sæ DOS gâ lÖnh sau : C:\initexmf -u 4.4. Sö dông trong LaTeX Víi LaTeX, c¸c b¹n cã thÓ dïng font tiÕng ViÖt vÝ dô nh­ sau : \documentclass[12pt,a4paper]{article} \usepackage{tcvn} \begin{document} ... (Text in TCVN encoding) ... \end{document} Khi b¹n dïng package tcvn th× c¸c font ch÷ ®­îc ®Þnh nghÜa mÆc ®Þnh nh­ sau: . Sans font : VnArial . Roman font : VnTime . Typewriter font : VnCourier Muèn thay ®æi font ch÷ th× dïng c¸c lÖnh sau ®©y: . \VnArial : Font ch÷ VnArial . \VnArialB : Font ch÷ VnArial Bold . \VnArialI : Font ch÷ VnArial Italic . \VnArialBI : Font ch÷ VnArial Bold and Italic . \VnArialH : Font ch÷ VnArial Hoa . \VnCourier : Font ch÷ VnCourier . \VnCourierB : Font ch÷ VnCourier Bold . \VnCourierI : Font ch÷ VnCourier Italic . \VnCourierBI : Font ch÷ VnCourier Bold and Italic . \VnCourierH : Font ch÷ VnCourier Hoa . \VnTime : Font ch÷ VnTime . \VnTimeB : Font ch÷ VnTime Bold . \VnTimeI : Font ch÷ VnTime Italic . \VnTimeBI : Font ch÷ VnTime Bold and Italic . \VnTimeH : Font ch÷ VnTime Hoa VÝ dô: Muèn in dßng ch÷ 'Sµi gßn' b»ng font VnTime ch÷ ®Ëm vµ cì lín c¸c b¹n cã thÓ dïng: {\VnTimeB {\Large Sµi gßn}} Xem thªm file vidu.tex trong th­ môc doc ®Ó biÕt chi tiÕt c¸ch dïng. 5. Gãp ý, lçi vµ bæ sung Mäi gãp ý, lçi hoÆc bæ sung cho tµi liÖu nµy xin göi ®Õn : NGUYEN-DAI Quy .